بسیاری از محصولات در دسته مواد غذایی، دارویی، بهداشتی و… در حالت مایع به بازار عرضه می‌شوند. بسته بندی مایعات یکی از دغدغه های اصلی تولیدکنندگان به شمار می‌رود چرا که در برابر ضربات، شیوه حمل و نگهداری نیاز به مراقبت بیشتری دارند. از طرفی مایعات می‌توانند راحتتر با ظرف خود وارد واکنش شوند و امکان فساد آن ها چندان دور از ذهن نخواهد بود.

انتخاب یک بسته بندی درست برای محصولات تجاری به اندازه کیفیت محصول در زمان مصرف اهمیت دارد. بسته بندی مایعات بر هزینه های تولید، کمپین های تبلیغاتی و روش انبار داری محصول تاثیر خواهد داشت. به همین خاطر این بار در صنعت کارتن به بررسی زوایای پنهان انتخاب بهترین بسته بندی برای مواد مایع پراختیم.

اصول اولیه در بسته بندی مایعات

برای سال ها تنها راه بسته بندی مایعات استفاده از بشکه های چوبی و ظروف شکننده‌ای مانند شیشه و سفال بود. اما امروز که پا در فروشگاه بگذارید خواهید دید که نوشیدنی ها و یا مایعات پاک کننده در ظرف های رنگارنگ و متنوعی ریخته شدند. این مواد برای مدت های طولانی حتی تا چند سال می‌توانند در این ظروف قرار داشته باشند، بدون این که کیفیتشان تحت تاثیر عوامل مخرب قرار بگیرد.

روش های بسته بندی مایعات با توجه به خواص آن ها و استاندارد های رسمی از جمله سازمان های بهداشت پیشنهاد می‌شوند. به طور کلی برای مایعات شامل شیشه، پلاستیک، بطری های فلزی و پاکت های چند لایه می‌شود. انتخاب در میان تمامی این موارد به ویژگی های سیال باز می‌گردد.

اصل اول) غلظت مایع

انتخاب نوع ظرف حامل به ویسکوزیته یا گران‌روی مایع مورد نظر هم بستگی دارد. غلظت سیال می‌تواند بر روی پارامتر های مهم طراحی از جمله دهانه ظرف و روش بسته بندی تاثیر مهمی داشته باشد. به طور مثال برای موادی مانند عسل که نسبت به آبمیوه غلظت بیشتری دارند، بهتر است از ظرف های محکمتری استفاده شود.

برای موادی که گران‌روی کمی دارند می‌توان از بطری های رایج و پاکت های چند لایه استفاده کرد. در پاکت های چند لایه، لایه های مقوایی در کنار لایه های از جنس پلیمری و آلومینیومی قرار می‌گیرند. علاوه بر اصول بهداشتی که در روند طراحی و ساخت این بسته بندی ها باید رعایت شود، امکان چاپ با کیفیت بالا نیز روی آن ها باید وجود داشته باشد. عموما برای این که امکان کنش و واکنش شیمیایی در این نوع بسته بندی پایین آید از الياف بكر استفاده می‌شود.

اصل دوم) دما مایع

همان طور که قابل پیش بینی است، دمای بالای موادی که در داخل یک ظرف ریخته می‌شود، می‌تواند به ظرف آسیب برساند. بیشتر این تغییر در ظاهر ظروف پلاستیکی (امکان مچاله شدن در اثر حرارت) و شیشه‌ای (امکان شکستن در اثر حرارت) دیده می‌شود. اما این به این معنا نیست که در ظرف های دیگر هم کنش و واکنش خطرناکی رخ ندهد.

اگر دمای مایعی که در درون ظرف ریخته می‌شود بیشتر از حد مجاز و خلاف استاندارد های بهداشتی باشد، می‌تواند منجر به تولید ترکیبات مضر و سرطان زا گردد. به همین خاطر باید با ویژگی های ماده پیش از تعیین نوع بسته بندی آشنا بود. در حقیقت این مشخصات هر چند ظاهری هستند که در بسته بندی مایعات نقش پر رنگی را ایفا می‌کنند.

اصل سوم) ابعاد بسته بندی مایعات

منظور از ابعاد یک بسته بندی تنها طول و ارتفاع آن نیست. بلکه ضخامت لایه سازنده آن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. از طرف دیگر شکل ظاهری چنین بسته بندی هایی باید به گونه‌‍‌ای باشد که مشتری محصول شما را به دیگر رقبا ترجیح دهد. همچنین الگو های تکراری را باید شکست و به مشتری امکانات جدیدی را پیشنهاد داد. به طور مثال میزان حجم مصرف شده و باقی مانده را روی ظرف نشان داد.

همین پارامتر های ساده بر وزن، روش ساخت ظرف، شیوه حمل و نقل و در نهایت بر قیمت محصول تاثیر خواهند گذاشت. به علاوه طراحی باید قابل دستیابی با کمک تجهیزات در دسترس باشد. حتی باید به این مورد که آیا دستگاه پمپ پر کننده توانایی پر کردن ظرف را هم دارد یا خیر توجه داشت.

انواع پاکت های بسته بندی مایعات

پاکت های مقوایی در حال حاضر محبوبترین شیوه برای بسته بندی مایعات هستند. این بسته بندی شامل چند لایه با کاربرد های مشخص است. خصوصیات این لایه ها، تعداد و جنس آن ها به تناسب نوع ماده می‌تواند تغییر کند.

لایه مقوایی:

لایه بیرونی آن ها از جنس مقوا با الياف رنگ بري شده ساخته می‌شود. مقوایی را که در سطح بیرونی قرار می‌گیرد باید قابلیت کافی برای انجام هر گونه فرایند چاپی را داشته باشد. به همین دلیل روی آن را با رنگ‌ دانه  ‌های سفيد پوشش‌دهی می‌کنند. در لایه های خارجی از دو نوع مقوای رنگ بري شده و رنگ بري نشده می‌توان استفاده کرد.

لایه‌ های گرماگير و نفوذ ناپذير:

لایه دیگری که در کنار مواد سلولزی قرار می‌گیرد از جنس پلیمر انتخاب می‌شود. به علت سازگاری پلیمر های گرماگیر، از آن ها برای لایه اولیه جهت چاپ و یا قسمت داخلی می‌توان استفاده کرد. ضخامت این لایه هم به نوع کاربرد پاکت و محتویات درون آن بستگی دارد. انواع مواد پلیمری که با این هدف به کار گرفته می‌شوند، شامل موارد زیر می‌توانند باشند:

پلی وینیل کلراید: این ماده در سه حالت سخت، نرم و پودری عرضه می‌شود. طبقه بندی می گردد. بطری ها به روش کشش و ضربه با ضخامت یکنواخت با این ماده ساخته می‌شوند.

پلی پروپیلن: ماده‌ای است که به عنوان پلاستیکی شفاف و مقاوم در برابر حرارت بالا قابل مصرف است. به همین خاطر فرایند استرلیزاسیون بر روی آن ها قابل اجرا خواهد بود. معمولا از این ماده در پاکت های بسته بندی برای مایعات استفاده می‌شود.

پلی اتیلن ترفتالات: امکان تولید ظروف در حجم های مختلف به همراه استحکام و  قابلیت بازیافت از جمله دلایلی است که سبب پیشنهاد آن ها شده است.

ورق های نازک آلومینیومی:

ورق نازک یا فويل آلومينيوم به دلیل نفوذ ناپذيري بودن در برابر رطوبت و گاز در پاکت های بسته بندی مایعات استفاده می‌شود. اگر گازی مانند اکسیژن در تماس با محتویات پاکت قرار بگیرد، فساد را پدید می‌آورد. در نتیجه رنگ، طعم و کیفیت آن دچار تغییر خواهد شد. عموما در کنار این لایه آلومينيومي یک ‌لایه‌ اضافي  پلی اتیلنی هم قرار می‌گیرد.

انواع قوطی ها برای بسته بندی مایعات

قدیمیترین شکل برای جابه‌جایی و نگهداری از مایعات استفاده از انواع قوطی ها است. در گذشته این قوطی ها از جنس آلیاژ های آهنی و یا همراه با پوشش هایی حاوی سرب بود. با پیشرفت دانش و تکنولوژی در کنار تعریف استاندارد های جدید، روش های دیگری برای بسته بندی مواد سیال معرفی شد.

قوطی های فلزی

قوطی های فلزی از کاربردی‌ترین شیوه های برای بسته بندی به شمار می‌روند. این محصولات در دو مدل 2 تکه و 3 تکه عرضه می‌شوند. در مدل های دو تکه از ورق های آلیاژ آلومینیومی برای بسته بندی مواد خوراکی مانند نوشابه استفاده می‌شود. قوطی های ۳ تکه هم از آلیاژ های فولادی به همراه قلع ساخته می‌شوند. از مدل 3 تکه هم برای بسته بندی نوشیدنی ها بدون گاز دی اکسید کربن می‌توان استفاده کرد.

طول عمر و مقاومت در برابر ضربه در این بطری ها بیشتر از انواع دیگر است. به علاوه مانع خوبی در برابر هوا و نور هستند. عوامل بیرونی مانند حرارت، رطوبت، فشار و موجودات موذی هم بر کیفیت آن تاثیری ندارند. همچنین امکان طراحی و تولید آن در ابعاد خاص برای برند سازی هم وجود دارد. در نهایت باید به ویژگی بازیافت پذیر بودن آن ها اشاره داشت.

قوطی های کامپوزیتی

نوع دیگری از قوطی های فلزی را کامپوزیتی یا چند لایه می‌نامند. این ظروف از لایه های مختلفی که شامل پلی پروپیلن، فویل آلومینیوم و مقوا است ساخته می‌شوند. به عبارتی در در دسته پاکت های بسته بندی هم قرار می‌گیرند. مزیت این آن ها را در موارد زیر می‌توان خلاصه کرد:

• وزن پایین
• هزینه پایین
• در دسترس

اما برای ضد عفونی کردن به روش های حرارتی در دمای بالا مناسب نیستند. به علاوه پایداری شیمیایی کم و مقاومت پایین در برابر مواد قلیایی را هم باید جز معایب آن ها دانست.